Ձեռնարկատիրական գործունեություն Ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու համար անձը պետք է պետական ռեգիստրի գործակալությունում գրանցվի որպես իրավաբանական անձ կամհաշվառվի որպես անհատ ձեռնարկատեր: Իրավաբանական անձ Իրավաբանական անձ է համարվում այն կազմակերպությունը, որը, որպես սեփականություն, ունի առանձնացված գույք և իր պարտավորությունների համար պատասխանատու է այդ գույքով, կարող է իր անունից ձեռք բերել ու իրականացնել գույքային և անձնական ոչ գույքային իրավունքներ, կրել պարտականություններ, դատարանում […]

Մարդու տնտեսական գործունեությամբ պայմանավորված՝ մթնոլորտում ջերմոցային գազերի խառնուրդների կոնցենտրացիայի աճի հետևանքով Երկրի կլիմայի աստիճան, տաքացում։ Այդ գազերը բաց են թողնում արեգակնային ճառագայթումը և խոչընդոտում Երկրի մակերևույթից ջերմային երկարալիք ճառագայթումը։ Կլանվելով մթնոլորտում՝ վերջինիս մի մասը նորից անդրադառնում է հետ՝ Երկրի մակերևույթ, և առաջացնում ջերմոցային էֆեկտ։ Մթնոլորտում օզոնի ընդհանուր քանակությունը մեծ չէ՝ մոտ 3,3 մլրդ տ, սակայն, այն մարդու և մյուս կենդանի օրգանիզմների համար կենսականորեն անհրաժեշտ է, քանի որ պաշտպանում է ուժեղ կարճալիք

ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումից և էապես նպաստում է մեր մոլորակի ջերմաստիճանային ռեժիմի

կայունացմանը:

 

EDIT

Leave a comment

Թեմա 2

Posted in Լանշաֆթագիտություն on September 16, 2021

1․ Սոցիոնար և Կիսոցիոնար մեթոդներ։

 

Սոցիոնար և Կիսոցիոնար մեթոդներ կայաններ են։Սոցիոնար կայանները կոչվեցին նաև մոնիթորինգի կայաններ,որտեղից հետևում էին բնության ընթացքին։

 

2․Դաշտային հանույթի մեթոդ։

 

Դաշտային հանույթի ժամանակ խումբը կազմում է ծրագիր և դուրս գալիս արշավի և նմուշներ գտնելու։

 

3․Փորցագիտական մեթոդ։

 

Փորցագիտական մեթոդի ժամանակ պետք է ստեղծել արհեստական երևույթներօրինակ սելաֆը։

 

4․Լաբորատոր մեթոդ։

 

Դաշտում հավաքվաց նմուշները ենթարկվում են ուսումասիրման լաբորատորիաներում։Ջրի նմուշները նմուշները ենթարկվում են անալիզի և պարզում դրանց բաղադրությունը։Լանշավթագետը կարող է չտիրապետել մեթոդին։

 

5․Համեմատական մեթոդ։

 

Այս մեթոդով կարելի է համեմատություն կատարել տարբեր օբեքտների միջև գտնել դրանց տարբերությունը։

 

6․Քարտեզագրման մեթոդ։

 

Լանշաֆթային հանույթի խնդիրներից մեկը դա պատկերումն է թղթի վրա։

 

7․Աէրոտիզական լուսանկարների վերածնման մեթոդ։

 

Աէրոտիզական լուսանկարների վերածնման մեթոդը զարգացել է 20-րդ դարի կեսից։Կան շատ օբեկտներ որոնք մոտիկից չեն երևում իսկ հեռվից շատ պատկերավոր են երևում։

 

8․Նկարագրման մեթոդ։

 

Նկարագրման մեթոդը շատ հին է և դրանով զարգացել է աշխարհագրությունը։

 

9․Երկրաինֆորմացիայի մեթոդ։

 

Լանշավթագետը պետք է ինֆորմացիա կուտակի և դրանից եզրակացություն անի։

 

10․Գծանկարչական մեթոդ։

 

Գծանկարչական մեթոդ դա այն է երբ 2 պատկերներ են գծագրում,տրվում են կողապատիկներ և կտրվացքներ։

 

11․Վերադրման մեթոդ։

 

Վերադրման մեթոդում տարբեր ուղութուններով արված արդյունքները համադրվում են։

 

12․Երկրաֆիզիկական մեթոդ։

 

Երկրաֆիզիկական մեթոդով ուսումնասիրում են լեռնալանջերի պրոցեսը եթե լանջի թեքությունը մեծանում է այնքան տեղադրումը զորեղանում է։

 

13․Երկրաքիմիկականի մեթոդ։

 

Երկրաքիմիկականի մեթոդով պետք է պարզել թե կենսդաբանական պրոցեսները ինտեսիվ արտահայտվում կամ հակարակը։

 

14․Հնէալանդշաֆտագիտական մեթոդ։

 

Հնէալանդշաֆտագիտական մեթոդով լանշաֆթի զարգացման ժամանակաշրջանը, թե ինչ ուղղությամբ է կանխատեսվող ապագան։

 

15․Քանակական մեթոդ։

 

Քանակական մեթոդով պարզում էնք երևույթի քանակը և մեծությունը։

 

16․Մաթեմաթիկական մեթոդ։

 

Մաթեմաթիկական մեթոդով բնական երևույթների հաշվարկումը կատարվում է մաթեմաթիկական բարդ օրենքների ու բանաձևերի օգնությամբ։

 

17․Մոդելավորման մեթոդ։

 

Մոդելավորման մեթոդը դա այն է երբ արհեստական եղանակով ստեղծվում է երևույթը ուսումնասիրելու նպատակով։

 

18․Հաշվեկշիռային մեթոդ։

 

Հաշվեկշիռային մեթոդը նյութերի տարրի մութք ու ելք կատարող փոխհարաբերություն։

 

19․Վիճակագրական մեթոդ։

 

Վիճակագրական մեթոդը լանշավթագիտության մեջ լայնորեն կիրառվում է։

Ինչի՞ն է ծառայում սոցիոլոգը

Սոցիոլոգիական հետազոտությունը գիտական տեխնոլոգիա է: Հայաստանում սոցիալական շատ սուր հիմնախնդիրներ են աղքատությունը և գործազրկությունը:

Հասարակական շահը նրանց ստիպում է գիտության տարբեր ոլորտներում որոնել և գտնել անընդհատ ծագող հարցերի պատասխանները, հետազոտել:Հետազոտողները հաճախ սոցիոլոգիական հետազոտության օբյեկտ ասելով նկատի են ունենում մարդկանց որոշակի խումբ:Իրականում, երբ հետազոտողը փորձում է հետազոտական որևէ հիմնախնդիր լուծել, նրա տեսադաշտում միշտ օբյեկտն է՝ մարդկային որևէ տիպի տեսքով՝ ուսանող,թոշակառու:

Սոցիոլոգիական հետազոտության օբյեկտը և առարկան հարաբերվում են, ինչպես ամբողջը մասի հետ:

Սոցիոլոգը չպետք է ասի թե ինչ պետք է անել այլ կասի, որ մանկավարժական գործի նպատակները բոլոր տեսակ ագենտների կռվախնձորն է,որոնց շարքերում կան դասավանդողներ, ինչպես նաև աշակերտների ծնողներ:

Դե ինչ ես հասկացա,որ սոցիոլոգը հետազոտության ծրագիրը հետազոտական խմբի բոլոր անդամների համար կատարում է յուրահատուկ ուղեցույցի դեր հետազոտության ողջ ընթացքում:

Ընդհանարապես մեր հասարակությունը շատ հարցերում տեղեկացված չէ,և դա նորմալ երևույթ է:Եթե խոսում ենք գիտության մասին բոլորը չէ,որ հասկանում են թե ինչ է սոցիոլոգիան:Ամեն մեկն իր կյանքով է ապրում:Եվ ես հասկացա,որ մենք բավականին ձեռքբերումներ ունենք այս ասպարեզում:Հայաստանը եղավ առաջին երկրներից մեկը,որտեղ համալսարաններում սկսեցին դասավանդել սոցիոլոգիա:

Թեման շատ լավն էր և շատ հետաքրքիր ինձ շատ դուր եկավ :

Օգնեց ինձ հասկանալ է թե ով է սոցիոլոգը:

Նյութը հիմնականում ԱՄՆ-ի մասին էր,որն ինձ այդքան էլ դուր չեկավ:

ՕԳՏՎԵԼ ԵՄ 💙👇

 http://ysu.am/files/03A_Hovhannisyan-1592995947-.pdf

Հայոց պատմության մեջ շատ չեն այն գործիչները, որոնք, զերծ մնալով կրոնական նախապաշարումներից, դաշնակցեցին այլադավան իշխանավորների հետ` հանուն հայրենիքի ազատագրման ու բարգավաճման: Այդ քչերից են Պապ թագավորը (370-374), Թեոդորոս Ռշտունին (VII դար), Մլեհը և Դավիթ Բեկը:

 Հայ ռազմաքաղաքական մտքի զինանոցը հարուստ է քաջարի գործիչներով և հմուտ դիվանագետներով: Նրանց մեջ առանձնանում է Կիլիկյան Հայաստանի մեծ իշխան Մլեհ Ռուբինյանը: Ճկուն, խելացի, հնարամիտ և հայրենանվեր. ահա այսպես կարելի է բնորոշել Մլեհ Ռուբինյանին, չնայած հայ կղերական գրականությունը նրան ներկայացնում է որպես անփառունակ և անարժան իշխանավորի:

Թե երբ է ծնվել Մլեհ իշխանը, պատմությունը լռում է: 1169 թ. նա ժառանգեց Կիլիկիայի իշխանապետության գահը և կառավարեց 6 տարի: Սակայն այս կարճ ժամանակամիջոցում Մլեհ իշխանը կարողացավ արմատապես փոխել Կիլիկյան պետության արտաքին և ներքին կարգավիճակը, նպաստել նրա հզորացմանը և լավ նախապայմաններ ստեղծել Կիլիկիայում թագավորության հռչակման համար:

1080 թ. Լեռնային Կիլիկիայի Կոռիկոս ամրոցում Բագրատունյաց թագավորության վերջին գահակալի` Գագիկ Բ Կրտսերի (1042-1045) ազգականներից Ռուբենը Կիլիկիան հռչակեց անկախ իշխանություն և հիմք դրեց Կիլիկիայի իշխանապետությանը, ինքն էլ գահակալեց որպես Ռուբեն Ա Ռուբինյան (1080-1095): Ռուբենի հաջորդները պայքարի ու արյան գնով ամրապնդեցին իրենց իշխանությունը` աստիճանաբար դուրս մղելով Կիլիկիայից բյուզանդացիներին և սելջուկներին: Պայքարն ավելի թեժացավ Լևոն Առաջինի օրոք (1129-1137): Նա կարողացավ անգամ ջախջախել Անտիոքի դքսությունն ու ազատագրել Դաշտային Կիլիկիան:

Մլեհը Լևոն Ա իշխանի կրտսեր որդին էր:

1137 թ. Բյուզանդիան հարձակվեց Կիլիկյան Հայաստանի վրա` նպատակ ունենալով խեղդել հայերի անկախությունը լեռնային այդ փոքր երկրում: Լևոն Ա հայոց զորքով պարտություն կրեց և գերեվարվեց գահաժառանգ Ռուբենի հետ միասին: Նրանք երկուսով նահատակվեցին Կոստանդնուպոլսում: Մլեհը, խուսափելով գերությունից, ապաստանեց Եդեսիայում` քեռու մոտ: Իսկ Լևոն Առաջինի մյուս որդին` Թորոսը, կարողացավ փախչել գերությունից և վերադառնալ Կիլիկիա:

Շուտով Լևոնի որդիները` Թորոս Երկրորդը, Ստեփանեն և Մլեհը ապստամբում են Բյուզանդիայի դեմ և երկիրը դարձյալ ազատագրում գերությունից: Թորոս Երկրորդը ժառանգեց հայոց գահը (1139-1165), իսկ Մլեհը` սպարապետությունը: Որպես հայոց զորքի սպարապետ` նա Թորոս  Երկրորդի ամենամեծ աջակիցն էր երկիրն օտարներից մաքրելու գործում:

Թորոս Երկրորդը, լինելով շրջահայաց գործիչ և քաջ պատերազմող, միաժամանակ շատ տատանողական դիրքորոշում ուներ արտաքին քաղաքականության հարցերում, մասնավորապես շարունակ զիջումներ էր անում Կիլիկիայում հաստատված խաչակիրներին, որոնց ազդեցությունն օր օրի ուժեղանում էր երկրում: Դրա մեջ մեծ վտանգ տեսնելով` Մլեհը փորձեց պայքար ծավալել խաչակիր ասպետների դեմ: Սակայն Թորոս Երկրորդը չկամեցավ բացահայտ առճակատման մեջ մտնել խաչակիրների հետ, և եղբայրների, երբեմնի դաշնակիցների հարաբերությունները կտրուկ սրվեցին: Բանը հասավ նրան, որ Թորոս Երկրորդն արտաքին ճնշման տակ ստիպված էր Մլեհ իշխանին արտաքսել Կիլիկիայից:

1165 թ. իշխանաց իշխան Թորոս Երկրորդը մահանում է, և Մլեհը, վերադառնալով Կիլիկիա, ժառանգում է իր օրինական իշխանությունը:

Նստավայր դարձնելով Լեռնային Կիլիկիայի անառիկ Վահկա բերդը` Մլեհ իշխանն անմիջապես պատերազմ հայտարարեց Կիլիկիայում հաստատված խաչակիրներին և կաթոլիկ հոգևորականությանը:  Նա ջախջախեց խաչակիրների բանակները, նրանց վտարեց Կիլիկիայից և խաչակիրների ու կաթոլիկ հոգևորականների կալվածքները գրավեց հարքունիս:

1171 թ. ի պաշտպանություն խաչակիրների հանդես եկան Անտիոքի դքսությունն ու Երուսաղեմի թագավորությունը: Սակայն Մլեհը կարողացավ վճռական ճակատամարտում ջախջախել նրանց միացյալ ուժերը ևս: Դաշինք կապելով Հալեպի հզոր ամիրա Նուր ադ-Դինի հետ` Մլեհը ջախջախեց ու հալածեց Կիլիկիայից ոչ միայն խաչակիրներին, այլև բյուզանդական զորքերը, գրավեց և իր երկրին կցեց Ադանա, Տարսոն քաղաքները: Սրանով Դաշտային Կիլիկիան վերջնականապես միացավ Կիլիկիայի իշխանությանը: Այս նվաճմամբ Մլեհն իր ազդեցության տակ առավ արևելք-արևմուտք ռազմավարական և առևտրական կարևորագույն ուղիները: Նա Նուր ադ-Դինի օգնությամբ հետ նվաճեց նաև հայ իշխանների ձեռքն անցած իր հայրական ժառանգությունը, ինչպես նաև արտաքին նվաճումների անցավ` նվաճած տարածքները կիսելով դաշնակցի հետ:

Օգտագործելով հակասությունները Արևմուտքի և Արևելքի, քրիստոնեության և իսլամի միջև` Մլեհը հմտորեն շահում էր այդ պայքարում:

Իր կարճատև իշխանության շրջանում Մլեհը հասցրեց նաև նոր մայրաքաղաք հաստատել: Վերակառուցելով և ամրացնելով Սսո անառիկ բերդը` 1173 թ. իր իշխանապետության մայրաքաղաքը տեղափոխեց այնտեղ:

Մլեհ Ռուբինյանը կարողացավ կտրուկ միջոցներով Կիլիկիայում հզոր կենտրոնաձիգ իշխանություն հաստատել` կայուն ու մարտական բանակով, որն ունակ էր ամեն պահի արժանի հակահարված տալ թշնամուն: Նա աչքի էր ընկնում ոչ միայն կառուցողական քաղաքականությամբ, եթե հարկ էր լինում, նաև դաժանությամբ: Այդպես ճնշեց ընդդիմացող իշխանների ելույթները և լատինամոլ ու կաթոլիկ հոգևորականների դավադրությունները:

Մլեհը Պապ թագավորից հետո թերևս երկրորդն էր, որը համարձակվեց ձեռնոց նետել ժամանակին հայ իրականության մեջ արմատացած կարծրատիպին, թե հայության միակ պաշտպանը քրիստոնեությունն է, և քաղաքականությունն ու կրոնական դոգմատիզմը միևնույն բաներն են: Նա հանուն իր երկրի շահերի դաշնակցեց հենց մահմեդական հզոր տիրակալի` Նուր ադ-Դինի հետ և պայքար սկսեց քրիստոնյա խաչակիրների դեմ: Ըստ էության` Մլեհ իշխանի համար առաջնայինը ազգն էր ու պետությունը: Ամեն ինչ հանուն ազգի և պետության, ոչինչ պետությունից դուրս: Ահա՜ նրա քաղաքական բանաձևը: Եվ հենց Մլեհը ստեղծեց քաղաքական ու տնտեսական այն հիմքերը, որով էլ հետագայում նրա եղբորորդին` Լևոն Բ Մեծագործը (1187-1219) Կիլիկիան հռչակեց թագավորություն:

Այս ամենը չէր կարող դուր գալ խաչակիրներին, կաթոլիկ հոգևորականությանը և հայ լատինամետ ազնվականությանն ու հոգևորականությանը: Վերջիններս բանադրեցին Մլեհին և կոչեցին «Սատանայի գործակից»: Հայոց եկեղեցին Հայաստանի ապագան տեսնում էր միայն քրիստոնյա մեծ ու հզոր որևէ տերության հետ` բացառելով սեփական հզորության և անկախության գաղափարը:  Հետևանքը` կատարվեց ոճիր, և Մլեհ իշխանաց իշխանն իր իսկ մայրաքաղաքում, արքունական պալատում զոհ գնաց նրանց նյութած դավադրությանը: Մլեհը զոհ գնաց այն մարդկանց, որոնց համար ազգը և հայրենիքը ստորադասված էին քրիստոնեությանը և կրոնական մոլեռանդությանը:

Մլեհից հետո Կիլիկիայի իշխանության գահն անցավ նրա կրտսեր` Ստեփանե եղբոր որդուն` Ռուբեն Երրորդին (1175-1187), որը Մլեհի դիակը փառք ու պատվով ամփոփեց Մեծքար վանքում, իսկ դավադիրներին մահապատժի ենթարկեց:

Պատմությունը ցույց տվեց, թե որքան ճիշտ էին Մլեհ իշխանի բռնած դիրքը և քաղաքականությունը քրիստոնյա Արևմուտքի նկատմամբ: Ցավոք, նրա օրինակը ուսանելի չեղավ, և 1375 թ. մենք կորցրեցինք ևս մեկ պետականություն` հանուն հավատի: Հայոց պատմության մեջ շատ չեն այն գործիչները, որոնք, զերծ մնալով կրոնական նախապաշարումներից, դաշնակցեցին այլադավան իշխանավորների հետ` հանուն հայրենիքի ազատագրման ու բարգավաճման: Այդ քչերից են Պապ թագավորը (370-374), Թեոդորոս Ռշտունին (VII դար), Մլեհը և Դավիթ Բեկը: Պապ թագավորն անիծվեց հայ կղերական պատմիչների կողմից` պիտակվելով որպես պիղծ ու անօրեն և դավադրության զոհ դարձավ: Թեոդորոս Ռշտունին դեռ կենդանության օրոք հալածվեց և մեկուսացավ: Նրա պայքարն ըստ արժանվույն չգնահատվեց թե՛ ժամանակակիցների, թե՛ սերունդների կողմից: Մլեհը զոհ գնաց ապազգային  կրոնամոլների դավադրության, իսկ Դավիթ Բեկը մահացավ կասկածելի հանգամանքներում: Սակայն այս գործիչների կատարածն անուրանալի է հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարում:

Ցավոք, պատմությունը միշտ չէ, որ արդար է, մենք դեռևս չենք կարողանում ճիշտ գնահատել իրավիճակը և հավատն ու կրոնը վեր ենք դասում ազգայինից ու պետությունից:

Վահանանց պատերազմ

Բագրատունիներ

Ռուբինյաններ

Ռուբինյաններ, հայ իշխանական և թագավորական տոհմ Կիլիկյան Հայաստանում (1080–1219)։

Ծագում

Նահապետն ու անվանադիրն է մեծ իշխան Ռուբենը։ Նա աքսորյալ Գագիկ Բ թագավորի դավադրական մահից հետո նրա թիկնապահներից էր, ով գլխավորել է Լեռնային Կիլիկիայի հայերի պայքարը Բյուզանդական կայսրության դեմ, թոթափել նրա գերիշխանությունը, հիմնադրել անկախ և կայուն հայկական իշխանապետություն։

Իշխաններ

Կիլիկյան Հայաստան

Ռուբեն Ա–ին գործակցել է եղբայրը՝ Թորոսը, որն իր Արտա դստերը կնության տալով Պաղտին I թագավորին՝ դաշնակցային կապեր էր հաստատել Երուսաղեմի խաչակրաց պետության հետ։ Ռուբեն Ա–ի ավագ որդին և հաջորդը՝ Կոստանդին Ա, ազատագրել է հայկական մի շարք նոր գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր։ Վերակառուցել է Վահկա բերդը և 1098–ին հռչակել իշխանապետության մայրաքաղաքն ու գահանիստը։ Դաշնակցային կապեր է հաստատել Եդեսիայի դքսության հետ, որն ամրապնդվել է նրա դստեր և Ջոսլին I դքսի ամուսնությամբ։ Կոստանդին Ա–ի ավագ որդին և հաջորդը՝ Թորոս Ա, 1104–ին բյուզանդական տիրապետությունից մասամբ ազատագրել է Դաշտային Կիլիկիան՝ Սիս և Անարազաբա քաղաքներով, 1107–ին իշխան Գող Վասիլի օգնությամբ Բերդուսի մոտ ջախջախել սելջուկյան թուրքերին՝ կանխելով նրանց առաջխաղացումը, 1111–ին հույներից ազատագրել է Կնդռոսկավիս բերդը։ Բյուզանդական Ալեքսիոս I կայսրը հարկադրված ճանաչել է Թորոս Ա–ի ինքնավարությունը։ Թորոս Ա որդիներ Կոստանդինը և Օշինը մահացել են հավանաբար դեռևս հոր կենդանության օրոք։ Ուստի գահը ժառանգել է Թորոս Ա–ի կրտսեր եղբայր Լևոն Ա, նրա տաղանդավոր զորավար ու գահակիցը։ Գահակալման սկզբին Լևոն Ա, հակահարված հասցնելով սելջուկյան թուրքերի և խաչակիր ասպետների ոտնձգություններին, ամրապնդել է երկրի հյուսիսային և արևելյան սահմանները, իսկ 1132–ին բյուզանդացիներից ազատագրել է Դաշտային Կիլիկիան։ Հալեպի Զանգի ամիրայի և Եդեսիայի դուքս Ջեսլին II–ի դաշնակցությամբ Լևոն Ա պարտության է մատնել Անտիոքի դքսության և Երուսաղեմի թագավորության միացյալ ուժերին, ընդարձակել երկրի սահմանները հարավ–արևելքում։ Սակայն 1137–ի ամռանը բյուզանդական նարխուժների դեմ 35–օրյա հերոսական դիմադրությունից հետո, կնոջ և որդիներ՝ Ռուբենի ու Թորոսի (Թորոս Բ) հետ գերեվարվել է։ Կոստանդնուպոլսում բանտարկված Լևոն Ա և նրա գահաժառանգ որդի Ռուբենը սպանվել են, իսկ Թորոս Բ փախել է և եղբայրների՝ Ստեփանեի ու Մլեհի օգնությամբ վերականգնել ընդհատված պետականությունը։ Կիլիկյան Հայաստանի նվաճման նոր փորձերը ավարտվել են բյուզանդական զորքերի պարտությամբ, կայսրությունը հարկադրված ճանաչել է Թորոս Բ–ի իշխանապետույունը՝ նրան մեծարելով ,Պան Սեբաստոս» տինղոսով։ Ստեղծելով մշտական և մարտունակ բանակ՝ Թորոս Բ ընդարձակել և ամրապնդել է երկրի սահմանները, գահի շուրջ կենտրոնացրել հայ ավատատերտներին, զբաղվել շինարարական աշխատանքներով։ Թորոս Բ–ին հաջորդել է Մլեհ եղբայրը, որը գահակալման սկզբնական տարիներին Հալեպի ամիրա Նուր ադ–Դինի զինակցությամբ ջախջախել է Անտիոքի դքսության և Երուսաղեմի թագավորության ուժերը, երկրից վտարել խաչակիր ասպետների հոգևոր օրդեններին, ապա բյուզանդացիներից ազատագրել Դաշտային Կիլիկիան։ 1173–ին Մլեհը վերակառուցել է Սիս քաղաքը և մայրաքաղաքը Վահկայից տեղափոխել այնտեղ։ Դաժանորեն պատժել և հալածել է իր նոր քաղաքական գծին ընդդիմացող իշխաններին ու լատինամետ կղերականներին, որի համար շուտով զոհվել է պալատական դավադրությամբ։ Թաղվել է Մեծ քարի վանքում։ Մլեհին հաջորդել է նրա Ստեփանե եղբոր ավագ որդին՝ Ռուբեն Գ։ Իր գահակից եղբոր և տաղանդավոր զորավար Լևոնի աջակցությամբ Ռուբեն Գ 1180–ական թթ վերջնականապես ազատագրել է Ալեքսանդրետից մինչև Սելևկիա ձգվող ծովեզերքը, հենակետերը Կիլիկյան Հայաստանում։

Թագավորներ

1187–ին Ռուբեն Գ գահը կամովին հանձնել է Լևոն Բ–ին, որը շրջակա թշնամիների դեմ շահած մի շարք նոր հաղթանակներով բարձրացրել է պետության կշիռն ու հեղինակությունը։ 1198–ին, օծվելով «Թագավոր ամենայն Հայոց, և նահանգին Կիլիկէացոց, և Իսաւոիոյ», նա Հայոց իշխանապետությունը հռչակել է Հայոց թագավորություն, որն ստացել է միջազգային լայն ճանաչում։ Մի շարք էական բարեփոխումներով Լևոն Բ ամրապնդել է պետության քաղաքական հզորությունը, խթանել տնտեսության, մշակույթի ու լուսավորության ընդհանուր վերելքը։

Ձուլում

Լևոն Բ մահով սպառվել է Ռուբինյանների տոհմն արական գծով։ Նրա գահաժառանգ դուստր Զապելը 1226–ին ամուսնացել է Կոնստանտին սպարապետի որդի Հեթում Ա–ի հետ, ով հանդիսացավ Հեթումյանների թագավորական

Հեթումյանները իշխանական տոհմ էին, որի հիմնադիրը՝ Հեթումի որդի Օշին Գանձակեցին, խուսափելով սելջուկյան թուրքերի հալածանքներից, 1073 թվականին իր ազգատոհմով Կիլիկիա է տեղափոխվում Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Մայրյաց ջուրք ավանից (Հյուսիսային Արցախ)։ Կիլիկիայում իշխող Աբլղարիբ Արծրունին իր ընկեր Օշինին է նվիրում Տավրոսի լեռներում գտնվող՝ արաբներից գրավված Լամբրոն բերդը (հայկական անառիկ բերդ և քաղաք Լեռնային Կիլիկիայում)։ Օշինը հիմնովին վերակառուցում է բերդը և կնության առնում Աբլղարիբ Արծրունու դստերը, որտեղ էլ հաջորդաբար իշխում են նրա իրավահաջորդները, կրելով Լամբրոնի իշխան տիտղոսը: Հեթումյանների տոհմին է պատկանում նաեւ Պապերոն ամրոցը, որտեղ էլ հաստատվում են Օշին Գանձակեցու երկու եղբայրները՝ Բազունին եւ Ալգամը, կրելով Պապերոնի իշխան տիտղոսը։ Օշինին հաջորդեց որդին՝ Հեթում Բ իշխանը, որը Լաբրոնը թողեց ավագ որդուն՝ Օշին Բ–ին, իսկ Պատեռոն բերդը կրտսերին՝ Սմբատին։ Սմբատի դուստրը ամուսնացել էր Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Բ Պահլավունու եղբոր՝ Վասիլի հետ։ Ռուբինյան Մեծ իշխան Թորոս Բ–ի դեմ մարտում Սմբատը սպանվեց, իսկ Օշին Բ-ն գերեվարվեց։ Պապեռոնում Սմբատին հաջորդեց որդին՝ Բակուրանը, որը քրոջը՝ Ռիտային, կնության էր տվել Թորոս Բ–ի եղբայր Ստեփանե իշխանին։

Ստեփանեի սպանությունից հետո նրա զավակներ Ռուբենը և Լևոնը դաստիարակվեցին Բակուրանի խնամատարմությամբ՝ Պապեռոնում։ Բակուրանին հաջորդեց եղբայրը՝ Վասակ իշխանը։ Օշին Բ Թորոսին 40 հազար ոսկի փրկագին վճարելով և որդուն` Հեթումին պատանդ թողնելով` ազատվեց գերությունից։ Հեթումը, ամուսնանալով Թորոս Բ–ի դստեր հետ, ազատվեց պատանդությունից, իսկ 1175 թ–ին հորից ժառանգեց Լաբրոնի իշխանությունը։ 1201 թ–ին Լևոն Բ թագավորը խնամիանալու պատրվակով Հեթում Գ–ին հրավիրեց Տարսոն, ձերբակալեց նրան և առանց կռվի գրավեց Լաբրոնը։ Հեթումը դարձավ կրոնավոր՝ Հեղի անունով։ Պապեռոնի տեր Վասակ իշխանի որդի Կոստանդինը դարձավ Հայոց բանակի սպարապետը, իսկ Լևոն Բ–ի մահից հետո՝ պետության խնամակալը (պայլ)։ 1126 թ–ին Կոստանդինը որդուն՝ Հեթումին պսակեց Լևոն Բ–ի գահաժառանգ դուստր Զապելի հետ, նրան հռչակեց Հայոց թագավոր, որը և դարձավ Հեթումյանների արքայատան հիմնադիրը։ Կոստանդինի ավագ որդի Սմբատը նշանակվեց սպարապետ, մյուս որդիներից Լևոնը կարգվեց բանակի սպառազինման և մատակարարման հրամանատար՝ մարաջախտ, Օշինը՝ պայլ և Կոռիկոսի բերդատեր, Բարսեղը՝ Սսի արքեպիսկոպոս։ Ռուբինյանների եւ Հեթումյանների տոհմերի միասնությունից ծնվեց ինը զավակ։ Հեթում Ա-ն եւ Զաբել թագուհին ունեցել են հինգ դուստր եւ չորս որդի՝ Լևոն, Թորոս, Ռուբեն, Վասակ։ Վասակը մահացել է մանուկ հասակում՝ չորս տարեկանում։ 1266 թ. Թորոսը զոհվում է եգիպտական զորքերի դեմ մղված մարտում, իսկ Լևոնը գերի է ընկնում։ 1268 թվականին հաշտություն է կնքվում և արքայազն Լևոնը վերադառնում է արքունիք։ Թորոսի որդի Մելքունը պապի հորդորով թողնում է արքունիքը և տեղափոխվում է պապերի երկիր՝ Արցախ։

Էջմիածնի 1677թ. ժողովը և Հակոբ Ջուղայեցի կաթողիկոսի պատվիրակությունը

Հայաստանի ազատագրության խնդիրը ոչ միայն Արևմտյան, այլև Արևելյան Հայաստանի գործիչների քննարկման առարկան էր:

Հակոբ Ջուղայեցի կաթողիկոս

1677 թվականին Հակոբ Ջուղայեցի կաթողիկոսը Էջմիածնում գումարում է գաղտնի ժողով, որտեղ քննարկվում է Հայաստանի ազատագրության հարցը: Ժողովին մասնակցում էին հոգևոր ու աշխարհիկ 12 գործիչներ: Ներկա էին Սյունիքի ու Արցախի մելիքները: Որոշվում է դիմել եվրոպական պետությունների օգնությանը: Այդ նպատակով կազմված պատվիրակությունը 1678 թվականի վերջերին Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հասնում է Կոստանդնուպոլիս՝ Եվրոպա անցնելու նպատակով: Մոտ երկու տարի մնալով Կոստանդնուպոլսում՝ հիվանդությունից մահանում է Հակոբ Ջուղայեցին, իսկ պատվիրակությունը վերադառնում է Հայաստան: Չի վերադառնում սակայն պատվիրակության հետ մեկնած 20-ամյա երիտասարդ Իսրայել Օրին, որը Սյունիքի մելիք Իսրայելի որդին էր:

Նա շարունակում է ճանապարհը և, Կոստանդնուպոլսից ուղևորվելով Իտալիա, այնտեղից մեկնում է Ֆրանսիա: Այստեղ նա մտնում է զինվորական ծառայության, ստանում սպայի աստիճան: Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանիա, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում, որտեղ ներկայանում է կայսերընտիր իշխան Հովհան Վիլհելմին և նրա հետ քննարկում Հայաստանի ազատագրության մասին իր մտորումները: Հովհան Վիլհելմը հետաքրքրվում է Իսրայել Օրու մտահղացումներով և խոստանում աջակցել:

Մոտ քսան տարի Իսրայել Օրին դեգերում է Եվրոպայում: Հովհան Վիլհելմի խորհրդով Օրին որոշում է այցելել Հայաստան՝ տեղում իրավիճակին ծանոթանալու և բանակցություններ վարելու համար: Նա ժամանում է Հայաստան, լինում է Էջմիածնում, ապա ճանապարհվում Սյունիք:

Օրին Հայաստանում. Անգեղակոթի ժողովը

Իսրայել Օրի

Սյունիքի Անգեղակոթ գյուղում Մելիք Սաֆրազի և Օրու ջանքերով 1699թ. հրավիրվում է գաղտնի խորհրդակցություն: Այնտեղ վճռվում է լիազորել Իսրայել Օրուն շարունակելու բանակցությունները ինչպես եվրոպական երկրների, այնպես էլ ռուսական իշխանությունների հետ: Այդ նպատակով մելիքներն իրենց կնիքներով և ստորագրություններով հաստատված նամակներ են հանձնում Իսրայել Օրուն և նրան ուղեկցող կարգում Մինաս վարդապետ Տիգրանյանին:

Հովհան Վիլհելմին ուղարկված նամակում հայ մելիքներն ու զինվորականները խնդրում էին արագացնել Հայաստան զորք ուղարկելը: Նրանք միաժամանակ հայտնում էին, որ փոքրաթիվ օգնական զորքով Հայաստան ժամանելու պարագայում իրենք Հայաստանի թագավորությունը վերականգնելու համար անմիջապես զինված ապստամբություն կբարձրացնեն: Ռազմական օգնության դիմաց մելիքները պատրաստակամ էին Հովհան Վիլհելմին ճանաչել հայոց թագավոր: Նրանք տեղեկացնում էին նաև, որ իրենք ռազմական պատրաստություն են տեսնում և երբ իշխանի զորքերը ժամանեն Հայաստան, իրենք անմիջապես կապստամբեն՝ պարսիկներին երկրից դուրս քշելու համար:

Հայաստանի ազատագրության Պֆալցյան ծրագիրը

Հովհան Վիլհելմ

Վերադառնալով Եվրոպա՝ Իսրայել Օրին կազմում է Հայաստանի ազատագրության ծրագիր և ներկայացնում Հովհան Վիլհելմին: Այնտեղ թվարկվում էին այն ուղիներն ու միջոցները, որոնք անհրաժեշտ էին պարսիկներին Հայաստանից վտարելու համար: Ծրագրում կարևոր տեղ էր հատկացվում ինչպես Եվրոպայից սպասվող օգնությանը, այնպես էլ Հայաստանում հայկական ապստամբական ուժերի մասնակցության հարցին: Ծրագրվում էր ապստամբությանը մասնակից դարձնել և ազատագրական շարժման մեջ ընդգրկել նաև օսմանյան լծի տակ գտնվող Արևմտյան Հայաստանը: Հովհան Վիլհելմը հավանություն է տալիս Իսրայել Օրու ծրագրին և առաջարկում գնալ Ֆլորենցիա և Վիեննա՝ նրանց տիրակալների համաձայնությունը ևս ստանալու համար: Ֆլորենցիայում դուքսը խոստանում է զորք տրամադրել, իսկ Վիեննայի արքունիքում հրաժարվում են մասնակցել Հայաստանի ազատագրման գործին, քանի որ Թուրքիայի հետ 1699թ. արդեն կնքել էին հաշտության պայմանագիր:

Եվրոպայում երկար դեգերելուց և հաջողության չհասնելուց հետո Իսրայել Օրին համոզվեց, որ Թուրքիայի և Պարսկաստանի տիրապետության դեմ պայքարում Հայաստանի համար իրական դաշնակից այդ պահին կարող է լինել միայն Ռուսաստանը:

Իսրայել Օրին Ռուսաստանում

1701 թ. ամռանը Իսրայել Օրին գալիս է Ռուսաստան և Պետրոս I կայսրին է ներկայացնում Ռուսաստանի օգնությամբ Հայաստանն ազատագրելու իր ծրագիրը: Նախատեսվում էր կազմակերպել 25-հազարանոց բանակ, որի մի մասը՝ 10 հազարը, Հյուսիսային Կովկասից պետք է մտներ Վրաստան: Այնուհետև ռուս-վրացական զորքերին պետք է միանային նաև ապստամբություն բարձրացրած հայերի զինված ուժերը: Ենթադրվում էր Արևելյան Հայաստանը ազատագրել շատ կարճ ժամանակում, որովհետև թուլացած Պարսկաստանը չէր կարող դիմադրել այդ միացյալ բանակին:

Պետրոս I

Պետրոս I-ը, որ այդ ժամանակ զբաղված էր Հյուսիսային պատերազմով, հուսադրում է Իսրայել Օրուն, թե պատերազմի ավարտից հետո կզբաղվի այդ հարցերով: Միաժամանակ Պարսկաստանում և Անդրկովկասում տիրող իրավիճակին ծանոթանալու նպատակով Պետրոս I-ը որոշեց դեսպանություն ուղարկել Պարսկաստան: Դեսպանության ղեկավար նշանակվեց Իսրայել Օրին, որին տրվեց ռուսական բանակի գնդապետի աստիճան: Դեսպանության նկատմամբ կասկածներ չհարուցելու նպատակով Իսրայել Օրին նախ գնաց Եվրոպա: Նա իր հետ վերցրեց նաև Հռոմի պապի նամակը՝ ուղղված պարսից շահին, որտեղ խնդրում էր քրիստոնյա բնակչության նկատմամբ հալածանքներ թույլ չտալ:

Պարսկական դեսպանությունը և Իսրայել Օրու բանակցությունները

Ռուսաստանում ստանալով Պետրոս I-ի հանձնարարություններն ու նամակները՝ Ի. Օրին 1708թ. հասավ Շամախի քաղաք: Ռուսական դեսպանության ղեկավարի հայազգի լինելու հանգամանքը Անդրկովկասում մեծ տպավորություն գործեց: 1709թ. Ի. Օրին շարունակեց իր ճանապարհը, եղավ Պարսկաստանի մայրաքաղաք Սպահանում և նույն թվականի կեսերին վերադարձավ Անդրկովկաս:

Անդրկովկասում նա կապեր հաստատեց Ղուբայի և Շամախու խաների, ինչպես նաև Հայաստանի ազատագրության համար պայքարելու պատրաստակամություն հայտնած տարբեր գործիչների հետ: Նա մեծ աշխատանք կատարեց նաև Ռուսաստանի նկատմամբ համակրանք ստեղծելու ուղղությամբ:

Ռուսաստան վերադառնալու ժամանակ Իսրայել Օրուն միացավ նաև Գանձասարի կաթողիկոս Եսայի Հասան-Ջալալյանը: Աստրախանում 1711թ. Իսրայել Օրին անակնկալ մահացավ, իսկ Եսայի Հասան-Ջալալյանը վերադարձավ Արցախ:

Մեծ է Իսրայել Օրու գործունեության նշանակությունը ազատագրական պայքարի պատմության մեջ: XVII դարի վերջի և XVIII դարի սկզբի հայ ազատագրական շարժման զարթոնքը մեծապես կապված է նրա անվան հետ: Նա Հայաստանի ազատագրության հարցը դրեց գործնական հողի վրա՝ այն կապելով Ռուսաստանի հետ: Օրին գիտակցում էր ընդհանուր թշնամու դեմ բոլոր հնարավոր դաշնակիցներին համախմբելու նշանակությունը: Այդ պատճառով էլ բանակցություններ էր վարում ինչպես վրաց Արչիլ թագավորի, այնպես էլ պարսկական տիրապետությունից դժգոհ շրջակա մահմեդական տիրակալների հետ:

1.Բնութագրել Տավուշի մարզի աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկությունները։

““`

---

2.Նկարագրել Տավուշի մարզի բնակչությունը։

Մարզը զբաղեցնում է ՀՀ տարածքի 9.1 %-ը, 1 քառ. կմ-ի վրա ապրում է 50 մարդ։ Բնակչության զգալի մասը բնիկ տավուշցիներ են. կան նաև Արցախից և Գարդմանքից տեղափոխվածների (տարահանվածների) սերունդներ։ Օրինակ, 17-19-րդ դարերում հայության զգալի քանակի ներհոսք է եղել Արցախից դեպի Տավուշ։ Տեղափոխվածները կամ հիմնում էին նոր գյուղեր կամ էլ վերականգնում նախկինում լքված կամ ավերված հայկական բնակավայրերը։

Տավուշի մարզի բնակչությունը կազմում է հանրապետության բնակչության ընդհանուր թվաքանակի 4.2 %-ը։ Բնակչության 62.3 %-ը ապրում է գյուղական վայրերում։ Մարզը հանրապետության վառ արտահայտված գյուղատնտեսական շրջաններից է։ ՀՀ Տավուշի մարզկենտրոնը Իջևան քաղաքն է (մինչև 1919 թվականը՝ Քարվանսարա), որի բնակչությունը 2003 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ կազմել է 20.3 հազ. բնակիչ։

---

3.Բնութագրել Տավուշի մարզի տնտեսության զարգացման նախադրյալները։

Ստորև ներկայացված է Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի փոփոխությունը ըստ տարիների ^[2]։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։

---

4.Նկարագրել Տավուշի մարզի որևէ լքված գյուղ։

«Խաչի թալա»

«Խաչի յալ»

«Սպիտակ ջուր»

---

5.Բնութագրելկ Լոռու մարզի աշխարհագրական դիրքի առանձնահատկությունները։

““““

---

6.Նկարագրել Լոռու մարզի բնակչությունը։

Լոռու մարզը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ Այժմ մյուս մարզերից տարբերվում է բնակչության ավելի մեծ բացարձակ թվով։ Մարզի մյուս հատկանշական կողմն այն է, որ նա բնակչության ուրբանիզացման ամենաբարձր մակարդակ ումեցող մարզերից է։ Ըստ 2001 թվականի մարդահամարի՝ Լոռու մարզում են բնակվում շուրջ 283,900 մարդ։ Բնակչության մոտ 59.3% (167.3 հազար մարդ) քաղաքաբնակ է, մնացած 116.6 հազարը բնակվում են գյուղային համայնքներում։

---

7.Բնութագրել Լոռու մարզի տնտեսության զարգացման նախադրյալները։

Տարի	1990	1995	2000	2005	2010	2015	2017
Ցուցանիշ	0.606	0.58	0.623	0.673	0.715	0.721	0.725

---

8.Նկարագրել Լոռու մարզի որևէ լքված գյուղ։

«Պապանի»

«Փաշի գեղ»

«Բարիտ»

---

9.Առանձնացնել Լոռու մարզի հիմնախնդիրնեը;

---

10․