Արարատի մարզ
Տարածքը՝ 2096քկմ
Բնակչությունը՝ 258,0 հազար(2017թ.)
Կենտրոնը՝ ք․ Արտաշատ

Արարատի մարզը գրեթե ամբողջությամբ, ֆիզիկաաշխարհագրական տեսակետից, գտնվում է Արարատյան գոգավորության հատակային հատվածում՝ Արարատյան դաշտում (սարահարթ)։ Արարատյան գոգավորությունում գտնվող Արարատը տարածքի փոքրությամբ երկրորդն է, բայց խիտ բնակեցված մարզ է:

Դրա համար զարգացման բարենպաստ գործոններ են մերձերևանյան և տրանսպորտային բարենպաստ աշխարհագրական դիրքը, տարածքի հարթ մակերևույթը, բերրի հողերը և ջերմության առատությունը, ոռոգման հնարավորությունները, ազատ աշխատանքային ռեսուրսների առկայությունը, ինչպես նաև ճանապարհների և բնակավայրերի խիտ ցանցը: Ընդհանուր է նաև գյուղատնտեսության մասնագիտացումը (բանջարաբոստանային, խաղողագործական և պտղաբուծական ուղղվածության բուսաբուծություն), որը հիմք է ծառայում պահածոների և գինու-կոնյակի արտադրության զարգացման համար:

Տարածքը, սահմանները, աշխարհագրական դիրքը: Արարատի մարզը կազմավորվել է Մասիսի, Արտաշատի և Արարատի վարչական նախկին շրջանների միավորումից: Արարատի համար կարևոր հանգամանք է Երևանին անմիջական հարևանությունը: Սա տարանցիկ տրանսպորտային աշխարհագրական դիրք է գրավում ՀՀի հյուսիսային և հարավարևելյան մարզերի միջև ավտոմոբիլային և երկաթուղային հաղորդակցության համար:

Բնական պայմանները և ռեսուրսները— Արարատի մարզի տարածքների մեծ մասը հարթավայրային է (սարահարթ) և գտնվում է 800-1000 մ բարձրություններում: Արարատի մարզի լեռնային մասը զբաղեցնում են Գեղամա լեռների լանջերը և Ուրծի, Դահնակի Երանոսի միջին բարձրության լեռները: Վերջիններիս նախալեռներում ՝ չորային կլիմայի պայմաններում, հիմնականում ջրամերժ ապարների վրա գոյացել է լանդշաֆտի յուրահատուկ տիպ ՝ վատահողեր ( բեդլենդներ ): Այստեղ մակերևույթը խիստ մասնատված է, հողաբուսական ծածկույթից համարյա զուրկ: Վատահողերը երկրագործության համար պիտանի տարածքներ չեն: Արաքսի Ազատ ու Վեդի վտակների վերին հոսանքում առանձին կղզյակներով պահպանվում է հայոց Խոսրով Կոտակ թագավորի IV դարում հիմնած անտառը։ Այստեղ մթնոլորտային տեղումները նախալեռների ճեղքոտված ջրաթափանց ապարներով համարյա ամբողջությամբ ներծծվում են և հոսելով ստորգետնյա հուներով սնում են Արարատյան արտեզյան ավազանը: Լավայատակ ջրերի ելք արդյունք է նաև Այղր (Մեծամոր) լիճը։

Կլիման խիստ ցամաքային է: Մթնոլորտային տեղումների տարեկան քանակը չի գերազանցում 300 մմ: Ամառը շոգ է, տևական (45 ամիս): Հաճախ ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչև +40°C+42°C: Բնորոշ են լեռնահովտային քամիները: Ձմեռը ցուրտ է, անամպ, անհողմ: Գարունը կարճատև է: Առաձնապես հաճելի է արևոտ, անհողմ, տևական աշունը, երբ հասնանում են այգիների ու դաշտերի բարիքները: Մարզի հարթավայրային մասի բնական կիսաանապատային լանդշաֆտները խիստ փոփոխված են: Ներկայումս տիրապետում են մարդածին լանդշաֆտները: Բնական հողածածկը, որը հումուսով աղքատ գորշահողերն են, հազարամյակների ընթացքում ոռոգովի երկրագործության պայմաններում վերածվել է կուլտուր-ոռոգելի հողերի: Հարթության ցածրադիր մասերում գոյացել են ճահճուտներ: Կան նաև աղուտներ և աղտուտներ:

Արարատի մարզում է գտնվոuմ Խոր Վիրապի վանքը, ուր, ըստ ավանդության, աքսորված է եղել Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչը: Մարզի Զանգակատուն գյուղում ականավոր բանաստեղծ Պարույր Սևակի տուն – թանգարանն է:

Բնակչությունը:

Արմավիրի մարզը բնակչության թվով և խտությամբ ՀՀ մարզերի շարքում գրավում է երկրորդ տեղը: Բնակչության թիվը կտրուկ ավելացել է, երբ Արևելյան Հայաստանը միացել է Ռուսաստանին և Պարսկաստանից ու Արևմտյան Հայաստանից տասնյակ հազարավոր հայեր վերաբնակվել են այս տարածքներում:

Տարածքը՝ 1242ք․կմ
Բնակչությունը՝267 հազար(2017թ.)
Կենտրոնը՝ ք․ Արմավիր

Բնաշխարհը

Արմավիրի մարզը տարածքի մեծությամբ ամենափոքրն է Հայաստանի Հանրապետությունում: Այստեղ է գտնվում Արաքս գետի միջին հոսանքում կառուցված առայժմ միակ ավտոճանապարհային կամուրջը (Մարգարա գյուղի մոտ), որը Հայաստանի Հանրապետությունը միացնում է Թուրքիային:

Բնական պայմանները և հարստությունները

Արմավիրի մարզի կլիման խիստ չորային է: Առանձնապես հաճելի է արևոտ, անհողմ, տևական աշունը, երբ հասունանում են այգիների ու դաշտերի բարիքները:

Միակ գետը, որ սկսվում է մարզի սահմաններում, Մեծամորն է (Սևջուրը), որը սնվում է Այղր լճից ու նրա մերձակա աղբյուրներից: Մեծամորի միակ խոշոր վտակը Քասաղն է: Գարնանը սահմանային Արաքսի, ինչպես նաև Քասաղի հորդացած ջրերը դուրս են գալիս ափերից ու ավերածությունների պատճառ դառնում:

Արմավիրի մարզը հարուստ է պատմական բացառիկ հուշարձաններով: Եզակի հուշարձան է Մեծամորի բլրի լանջին պեղված հինգհազարամյա հնության (բրոնզեդարյան) մետաղաձուլարանը:

Պատմական մեծ արժեք են ներկայացնում ուրարտական քաղաք Արգիշթիխինիլիի ավերակները: Դրանց հարևանությամբ Արաքս գետի նախկին հունի ձախ ափին գտնվել է հայոց նախկին մայրաքաղաքը` Արմավիրը, որը դարեր շարունակ եղել է տնտեսական և մշակութային խոշոր կենտրոն ու մնացել է այդպիսին մինչև նոր մայրաքաղաքի` Արտաշատի հիմնադրումը:

Դրանից քիչ արևմուտք` Արաքսի ու Ախուրյանի միախառնման տեղում նշմարվում են այլ նշանավոր քաղաքի` Երվանդունիների թագավորության վերջին մայրաքաղաքի` Երվանդաշատի փլատակները:

Պատմաճարտարապետական մեծագույն արժեք է ներկայացնում նաև Սարդարապատի հուշահամալիրը:

Բնակչությունը

Արմավիրի մարզը բնակչության բացարձակ թվով գրավում է միջին տեղ, բայց առաջինն է բնակչության խտության ցուցանիշով: Բնակչության ավանդական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է, ուստի և նրա մեծ մասը ապրում է գյուղերում:

Քաղաքները

Արմավիրի մարզկենտրոնն է Արմավիրը (նախկինում` Սարդարապատ, ապա Հոկտեմբերյան): Այն Հայաստանի երիտասարդ ու արագ զարգացող քաղաքներից է: Մարզի աբողջ տարածքի նկատմամբ կենտրոնական դիրք ունի, գտնվում է Երևան-Վաղարշապատ-Արագած-Գյումրի կարևոր ավտոխճուղու վրա: Քաղաքում գործում են երկու տասնյակից ավելի արդյունաբերական ձեռնարկություններ, կրթամշակութային ու առողջապահական` մարզային նշանակության հիմնարկներ:

Մարզում, ամբողջ երկրում և համայն հայության կյանքում իր բացառիկ նշանակությամբ առանձնանում է Վաղարշապատ (1945-1995թթ. կոչվել է Էջմիածին) քաղաքը: Բացառիկ է նրա հոգևոր մշակութային նշանակությունը: Այդ առումով Վաղարշապատը ոչ միայն համահայաստանյան, այլև համահայկական կենտրոն է: Շնորհիվ այն բանի, որ այստեղ գտնվում է Սուրբ Էջմիածնի Մայր տաճարը, Վաղարշապատը համայն հայության հոգևոր-կրոնական կենտրոնն է և Ամենայն Հայոց կաթողիկոսության ու Հայոց կաթողիկոսի աթոռանիստը: Մայր տաճարին կից գործում է Հոգևոր ճեմարանը, որը Հայ Առաքելական եկեղեցու ծառայողներ է պատրաստում Հայաստանի և սփյուռքի համար:

Երկրի էկոնոմիկայում Արմավիրի մարզի տեղը և դերը որոշող գլխավոր ճյուղը էլեկտրաէներգետիկան է` հանձին Հայաստանում և ամբողջ տարածաշրջանում միակ ատոմային էլեկտրակայանի: Դա գտնվում է մարզկենտրոնից ոչ հեռու, Մեծամոր քաղաքում, որը կառուցվել է ատոմային էլեկտրակայանին սպասարկելու համար:

Տնտեսությունը

ՀՀ Արմավիրի մարզը հանրապետությունում առանձնանում է իր զարգացած
գյուղատնտեսությամբ և արդյունաբերությամբ: Մարզի աշխարհագրական դիրքը և
բնակլիմայական պայմանները նպաստավոր են, ինչպես բուսաբուծության (բազմամյա
տնկարկներ, բանջարեղեն), այնպես էլ անասնաբուծության զարգացման համար:
Անասնաբուծության բնագավառում հիմնականում զարգացած է խոշոր և մանր
եղջերավոր անասնաբուծությունը, խոզաբուծությունը և թռչնաբուծությունը, իսկ
բուսաբուծության մեջ պտղաբուծությունը, խաղողագործությունը, բանջարաբուծությունը և բուսաբուծությունը։ Հիմնականում մշակվում են հացահատիկային և բանջարաբոստանային մշակաբույսեր։

Արդյունաբերությունը մասնագիտացված է էլեկտրաէներգիայի, սննդանյութերի, ըմպելիքի, ալկոհոլային խմիչքների արտադրության ու շինանյութերի հանքավայրերի շահագործման ուղղություններում։ Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրականացվում են ավտոմոբիլային տրանսպորտով։ 2015թ․-ին մարզի տնտեսության հիմնական հատվածների տեսակարար կշիռները ՀՀ համապատասխան ճյուղերի ընդհանուր ծավալում կազմել են․

• արդյունաբերություն 4․3%
• գյուղատնտեսություն 17․5%
• շինարարություն 3․5%
• մանրածախ առևտուր 3․8%
• ծառայություններ 1․7 %

Արմավիրի մարզը,տարածքով ամենափոքրն է,բայց բնակչությամբ ամենախիտ մարզն է Արմավիրը։Մարզնեկտրոնը Արմավիր քաղաքն է։Մարզն ունի 94գյուղ 3քաղաք՝Արմավիր,Էջմիածին,Մեծամոր։

Կլիման շատ չոր է,մարդիկ զբաղվում են գյուղատնտեսությամբ։Արմավիրի մարզում է գտնվում ատոմակայանը,որը ապահովում է տարածաշրջանի էլեկտրաէներգիան,գտնվում է Մեծամոր քաղաքում։

Մարզում կան շատ հետաքրքիր պատմամշակութային վայրեր՝մետաղաձուլարանը,Արգիշտիխինիլը քաղաքի ավերակները,Երվանդունիների մայրաքաղաք Արմավիրի մնացորդները։ Մարզը կարևոր է ամբողջ հայության համար,Էջմածնում է գտնվում Մայր աթոռը,Հայաստանի հոգևոր կենտրոնն է։

Պատրաստել տեսանյութ Արմավիր մարզի վերաբերյալ։

Ուրվագծային քարտեզի վրա նշել կամ քարտեզագրել Հայաստանի Հանրապետության լեռնագրական միավորները

• Շիրակի լեռներ-  Ցուլասար լեռ (2556 մ)- 40°54’7.59″С    43°58’15.62″В
• Աշոցքի սարահարթ- 41° 2’14.98″С    43°51’41.15″В
• Փամբակի լեռներ- 40°41’50.99″С  44°30’51.41″В
•  Բազումի լեռնաշղթա-  Ուրասար լեռ (2992 մ)- 40°58’24.89″С  44° 5’29.18″В
• Եղնախաղ-Մեծ Եղնախաղ (3042 մ)-
• Ջավախք-  Աչքասար լեռ (3196 մ)- 41° 9’22.41″С  43°57’32.62″В
• Վիրահայոց- Լալվար լեռ (2552 մ)- 41°10’48.43″С  44°31’40.51″В
• Գուգարաց- Դժարսար (2244 մ)- 41° 0’10.69″С  44°45’22.35″В
• Միափորի-  Միափոր (2993 մ)- 40°43’8.05″С  45°15’27.57″В
• Բովաքարի-  Բովաքար լեռ (3016 մ)- 40°47’37.00″С  44°41’51.00″В
• Իջևանի- Սառցապատ լեռ (2532 մ)- 40°50’4.00″С  44°57’9.00″В
• Պապաքարի լեռներ-
• Ծաղկունյաց լեռներ- 40°35’35.91″С  44°31’33.47″В
• Թեղենյաց- Թեղենիս լեռ (2851 մ)- 40°30’0.00″С  44°31’59.00″В
• Արեգունու-  Կարկտասար լեռ (2750 մ)- 40°36’2.59″С  45°11’49.47″В
• Սևանի լեռներ- 40°26’13.45″С    45°32’44.99″В
• Մռավի լեռներ- Գոմշասար լեռ (3724 մ)- 40°16’35.50″С    46°20’9.00″В
• Արագածի լեռներ- Հյուսիսային գագաթ (4090 մ), – 40°31’23.47″С  44°11’40.67″В
• Արայի լեռ (2606 մ)- 40°24’10.00″С  44°28’6.00″В
• Գեղամա լեռներ-  Աժդահակ լեռ (3597մ)- 40°13’32.74″С  44°56’50.12″В
• Վարդենիսի լեռնավահան- Վարդենիս լեռ (3522մ)- 40° 0’40.90″С  45°32’21.00″В

Կոտայքի մարզը գտնվում է հանրապետության կենտրոնում: Այն հարավ-արևմուտքից սահմանակից է
մայրաքաղաքին, արևմուտքից Արագածոտնի, հյուսիսից Լոռու, հյուսիս-արևելքից Տավուշի, արևելքից Գեղարքունիքի և հարավից`Արարատի մարզերին:

Կոտայքի մարզի տարածքով են հոսում Հրազդան և Ազատ գետերը: Հրազդան գետի համակարգում կա 340 վտակ, որոնցից 25-ն ունեն 10 կմ-ից ավելի երկարություն: Գետի խոշոր վտակներից են Մարմարիկը, Ծաղկաձորը, Արայի գետը, Գետառը: Ազատ գետը նույնպես Արաքսի ձախ վտակներից է (երկարությունը` 55 կմ): Սկիզբ է առնում Գեղամա լեռնաշղթայից (հիմնականում սնվում է ստորերկրյա ջրերով): Գետի ջրերն օգտագործվում են հիմնականում ոռոգման նպատակով:

Մարզը հարուստ է հանքային ջրերով, դրա վկայությունն են ,Բջնիե և ,Արզնիե հանքային ջրերը: Մարզի տարածքում են գտնվում Գեղամա լեռների փեշերը, Ծաղկունյաց լեռնաշղթան, Հատիս և Արայի լեռները: Հատիս լեռը (նախկին անվանումը` Շամիրամի) կոնաձև հրաբխային զանգված է (բարձրությունը` 2 528 մ): Լեռը ծածկված է մարգագետնատափաստանային բուսականությամբ:

Արայի լեռը (բարձրությունը` 2 577 մ)` հանգած հրաբխային զանգված է, գտնվում է Արագած լեռից արևելք` Քասախ և Հրազդան գետերի միջև: Մարզի հարթավայրերն են` Եղվարդի հարթավայրը (գտնվում է ծովի մակերևույթից 1 200 – 1 300 մ բարձրության վրա) և Հրազդանի սարահարթը (ծովի մակերևույթից` 1 700 – 1 800 մ բարձրության վրա):

Մարզի տարածքի կենտրոնական մասով անցնում են երկրի համար առանցքային նշանակություն ունեցող Երևան–Հրազդան-Սևան ավտոմայրուղին և Երևան-Հրազդան-Իջևան երկաթգիծը:

2019թ.-ին մարզի տնտեսության հիմնական ճյուղերի տեսակարար կշիռները Հայաստանի Հանրապետության համապատասխան ճյուղերի ընդհանուր ծավալում կազմել են.

• արդյունաբերություն` 10.5 %,
• գյուղատնտեսություն` 8.3%,
• շինարարություն` 5.9%,
• մանրածախ առևտուր` 4.6%,
• ծառայություններ` 6.1%:

Այսօր ընկեր Ելենայի հետ միասին այցելեցինք ՀՀ կենտրոնական բանկ։ Ջերմաչափվեցինք և առաջացանք։ Տեղավորվեցինք այնտեղի նախասրահում գտնվող  հետաքրքիր դրամներով  բարձիկների վրա և բանկային գիդը մեզ պատմեց մետաղադրամների ստեղծման և առևտրի զարգացման  պատմությունները։ Իմացանք շատ հետաքրքիր պատմություններ առաջվա մետաղադրամների մասին։

Благодарность муравья💚

Сухой лист, на котором сидел муравей, был унесён течением реки. Крошечное сердце муравья воззвало к Богу о помощи.Бог побудил коршуна, летящего над рекой, спуститься к воде и клювом подхватить лист, внушив ему, что это рыба или лягушка. Птица была сильно разочарована, но муравей несказанно обрадовался, что оказался на твёрдой земле. Бог обернулся птицей и спас меня, подумал он и решил, что должен отблагодарить этого коршуна и всех других птиц.Однажды, во время своей утренней пробежки, он увидел, как охотник нацелил стрелу на птицу; помня, что птица спасла ему жизнь, муравей укусил охотника за пятку как раз в то мгновение, когда он приготовился выпустить смертоносную стрелу. Цель ускользнула, птица улетела и была спасена.Муравей заплатил свой долг.

Մրջյունի շնորհակալությունը։💚

Չոր տերևը, որի վրա նստած էր մրջյունը, գետի հոսանքը տարավ: Մրջյունի փոքրիկ սիրտը աղաղակեց Աստծուն օգնության համար:Աստված գետի վրայով թռչող թռչունը հուշեց իջնել ջուրը և կտուցով մի տերև վերցնել ՝ ասելով, որ դա ձուկ է կամ գորտ: Թռչունը շատ հիասթափված էր, բայց մրջյունը ուրախությունից հայտնվեց ամուր գետնի վրա: Աստված վերածվեց թռչնի և փրկեց ինձ, մտածեց նա և որոշեց, որ պետք է շնորհակալություն հայտնել այս ուրուրին և մնացած բոլոր թռչուններին: Մի օր, առավոտյան վազքի ժամանակ, նա տեսավ, թե ինչպես է որսորդը նետ նետում թռչնի վրա. հիշելով, որ թռչունը փրկել է նրա կյանքը, մրջյունը կծեց որսորդի ձեռքը հենց այն պահին, երբ նա պատրաստվում էր նետել մահացու նետը: Թիրախը փրկվեց, թռչունը թռավ և փրկվեց:Մրջյունը վճարեց իր պարտքը: